Cietrzew

Cietrzew (Tetrao tetrix) jest jednym z najbardziej zagrożonych wyginięciem ptaków w Polsce. Jego całkowita liczebność w kraju jest szacowana obecnie na 2 000 - 2 500 ptaków, z czego ponad 50%, występuje w północno - wschodniej Polsce. W ciągu ostatnich 30 lat wymarło aż 95% polskiej populacji tego ptaka. W tak dramatycznej sytuacji jedynie zdecydowana ochrona czynna ostatnich ostoi może uchronić cietrzewie przed całkowitym wyginięciem w kraju.

W 1995 roku cietrzew został objęty całkowitą ochroną prawną. Dodatkowo chronione są również miejsca jego stałego przebywania (tokowiska, miejsca gniazdowania, żerowania i zimowania). Okazało się jednak, że jest już za późno, aby dzięki ochronie prawnej (biernej) móc zahamować spadek liczebności cietrzewia w Polsce.

Pod koniec lat 90-tych w kilku regionach kraju rozpoczęto projekty czynnej ochrony cietrzewia i głuszca prowadzone między innymi przez Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków (PTOP), Radomsko - Kieleckie Towarzystwo Przyrodnicze (RKTP), Karkonoski Park Narodowy, finansowane głównie przez Fundację EkoFundusz,wspierane przez Lasy Państwowe, koła łowieckie i osoby prywatne, które po kilku latach realizacji dały bardzo dobre rezultaty w postaci zwiększenia liczebności cietrzewia.

Niniejszy tekst ma na celu przedstawienie podstawowych zasad ochrony ostoi cietrzewia, wynikających z doświadczeń osób i organizacji zajmujących się ochroną tego gatunku w Polsce oraz wytycznych Międzynarodowej Grupy Specjalistów ds. kuraków przy IUCN (Grouse Specialists Group).

Jak chronić cietrzewie?

Skuteczna ochrona cietrzewia to przede wszystkim ochrona jego biotopu, czyli zapewnienie optymalnych warunków środowiska, na powierzchni nie mniejszej niż 500 ha. Przyjmuje się, że w celu zachowania populacji cietrzewi liczącej kilkanaście samców, należy zapewnić jej odpowiednie warunki środowiska na powierzchni około 1 500 ha. Poniżej opisano podstawowe zasady kształtowania biotopu i ochrony cietrzewia w jego ostojach.

Tokowiska.

Tokujące na arenie ptaki powinny mieć doskonałą widoczność w promieniu co najmniej 50 metrów od tokowiska, głównie po to by móc w porę dostrzec zbliżającego się drapieżnika. Roślinność na tokowisku powinna być możliwie krótka (nie przekraczająca 25 cm wysokości) oraz pozbawiona drzew i krzewów. Dlatego wskazane jest coroczne wykaszanie areny tokowej lub prowadzenie wypasu na jej obszarze. Jednak zabiegi te nie mogą być wykonywane wcześniej niż w drugiej połowie lipca, ze względu na możliwość zniszczenia lęgów cietrzewi.

Miejsca lęgowe.

Jednym z najważniejszych elementów prawidłowej ochrony cietrzewia jest zapewnienie ptakom odpowiednich warunków do zakładania gniazd i wychowu piskląt.

Miejsca takie to zazwyczaj luźne, młode zadrzewienia, o zróżnicowanej gęstości drzew (pokryciu), umożliwiającej rozwój roślinności zielnej na gruncie (wrzosy, borówki, ziołorośla), ale równocześnie zapewniające ptakom schronienie przed deszczem czy drapieżnikami. Dlatego ważne jest, żeby w ostojach cietrzewi zawsze znajdowały się jak największe powierzchnie młodych, bądź luźnych zadrzewień o odpowiedniej strukturze.

Aby stworzyć takie warunki należy:
- odpowiednio planować gospodarowanie ostoją w perspektywie wieloletniej, by zawsze były w niej młode zadrzewienia naturalne lub młodniki i uprawy;
- nie uzupełniać luk w młodnikach i uprawach, a w naturalnych zadrzewieniach planować cykliczne trzebieże w celu utrzymania ich półotwartego charakteru oraz zachowywać wszelkie powierzchnie otwarte w drzewostanach;
- pokrycie (gęstość) zadrzewień nie powinno przekraczać 50% powierzchni, jednak ważne jest przy tym, aby drzewa były rozmieszczone nierównomiernie - od niezadrzewionych luk, aż po gęste kępy.
Dobrze jest również wykaszać lub ekstensywnie wypasać część powierzchni otwartych przylegających do takich młodych drzewostanów, zwłaszcza jeśli są to wilgotne łąki lub wrzosowiska.

Takie zabiegi powodują nie tylko urozmaicenie składu gatunkowego roślin na gruncie, ale również urozmaicają strukturę przestrzenną takich powierzchni. Dzięki temu cieciorce wodzącej pisklęta jest znacznie łatwiej ukryć maluchy w razie niebezpieczeństwa w wyższych kępach trawy czy turzyc, z drugiej strony maluchom łatwiej zdobyć pokarm czy wysuszyć pióra (np. po porannej rosie) w bardzo niskiej trawie lub wręcz fragmencie "gołej ziemii" (np. buchtowiska dzików).

Drapieżnictwo.

Lis, jenot, kuna i norka amerykańska to drapieżniki, które mogą znacznie ograniczyć sukces lęgowy cietrzewia. W ostojach i ich sąsiedztwie należy prowadzić intensywny, ciągły odstrzał redukcyjny tych drapieżników.

Inne zalecenia:

• siatki druciane do grodzenia upraw leśnych są niewidoczne dla cietrzewi w locie i przyczyniają się do zwiększenia śmiertelności ptaków. Dlatego w ostojach cietrzewi i ich bezpośrednim sąsiedztwie uprawy leśne powinny być zabezpieczane przy użyciu osłonek indywidualnych, odstręczaczy pokarmowych lub grodzone płotami z żerdzi;
• należy chronić obszary podmokłe w ostojach cietrzewia, ponieważ stanowią one bogate źródło owadów, które są niezbędnym pożywieniem piskląt w pierwszych tygodniach życia. W miarę możliwości należy zwiększać retencję wodną w ostoi np. poprzez blokowanie rowów melioracyjnych;
• zbyt nasilona penetracja ludzka w ostojach cietrzewi, zwłaszcza w okresie toków, wysiadywania jaj i wodzenia piskląt (kwiecień - lipiec) jest bardzo niekorzystna, ponieważ zaburza rozród i przeżywalność młodych ptaków. W związku z tym należy ograniczać wstęp osób postronnych do ostoi cietrzewi, przynajmniej w okresie wiosennym

(tekst Michał Kaszuba Północnopodlaskie Towarzystwo Ochrony Ptaków)